Սթրեսի կարգավորման մեթոդները կարելի է բաժանել երկու խմբի՝ դեպի խնդիրն ուղղված կարգավորում և դեպի հույզերն ուղղված կարգավորում: Ըստ էության, դեպի խնդիրն ուղղված (կամ լուծման շուրջ կենտրոնացած) կարգավորման մեթոդները նպատակ ունեն վերացնելու սթրեսի աղբյուրները կամ աշխատելու հենց սթրեսորների հետ:
Սթրեսի՝ դեպի խնդիրն ուղղված կարգավորման համար անհրաժեշտ հմտություններից է խնդիրների լուծման հմտությունը։ Այդ մասին առավել մանրամասն կարող եք կարդալ՝ սեղմելով այստեղ։
Սակայն երբ սթրեսի կարգավորման միակ մարտավարությունը դրա պատճառ հանդիսացող երևույթների բացառումը կամ նվազեցումն է, մենք կարող ենք այդպես էլ չսովորել փոխել սեփական արձագանքը սթրեսային գործոնների հանդեպ և առողջ կերպով դրսևորել մեզ այնպիսի սթրեսային իրավիճակներում, որոնք պարզապես անխուսափելի են:
Պետք է հիշել, որ սթրեսն ընդամենը մեր օրգանիզմի գործառույթներից մեկն է։ Սթրեսային արձագանքները միլիոնավոր տարիներ սպասարկել են մեր տեսակի շահերը՝ նպաստելով դրա գոյատևմանն ու բազմացմանը։ Ավելորդ է անգամ նշել, որ սթրեսից իսպառ ազատվելու փորձերը պարզապես դատապարտված են ձախողման։ Սթրեսի և դրա գոյացման մասին առավել մանրամասն կարող եք կարդալ մեր «Որոնք են սթրեսի նշանները և առաջացման պատճառները» հոդվածում՝ սեղմելով այստեղ։
Սթրեսի հուզական կարգավորումը
Սթրեսի կարգավորման մյուս տարբերակը դեպի հույզերն ուղղված կարգավորումն է։ Այն օգնում է նվազեցնել սթրեսային գործոններին տրվող հուզական արձագանքների ուժգնությունը: Նման կարգավորումը փոխում է սթրեսի ապրման փորձառության բնույթը՝ դարձնելով այն պակաս տհաճ կամ անտանելի։
Սթրեսի՝ հույզերի շուրջ կենտրոնացած կարգավորումն առաջարկում է սթրեսորին տրված հուզական արձագանքների (անհանգստություն, վախ, տխրություն, զայրույթ կամ սուբյեկտիվորեն իբրև բացասական ընկալվող այլ հույզեր) հանդեպ ձևավորել նոր՝ ավելի օգտակար մոտեցումներ: Կարգավորման այս եղանակը կարող է հատկապես օգտակար լինել, երբ սթրեսն առաջացնող գործոնը մի բան է, որը մենք չենք կարող փոխել:
Հույզերի շուրջ կենտրոնացած կարգավորման նպատակն է՝ փոխել մեր կյանքում առկա սթրեսային գործոնների հանդեպ վերաբերմունքը և նվազեցնել դրանց բացասական ազդեցությունը: Հույզերի շուրջ կենտրոնացած մեթոդներ կիրառելու դեպքում մենք այլևս չենք ձեռնարկում անխուսափելի երևույթներից ազատվելու փորձեր և չենք սպասում, որ անհարմարություն պատճառող իրավիճակը վերջապես հարթվի։
Այս դեպքում մենք փորձում ենք ընդունել այն, ինչի հետ բախվում ենք, և թույլ չտալ, որպեսզի սթրեսային գործոններն ավելորդ անհանգստություն պատճառեն մեզ: Այս մոտեցումը կարող է նվազեցնել նաև քրոնիկական սթրեսը, քանի որ օրգանիզմին հնարավորություն է տալիս վերականգնվել սթրեսի չափազանց բարձր մակարդակից:
Սթրեսի՝ հույզերի շուրջ կենտրոնացած կարգավորման մեթոդների առավելություններից մեկն էլ այն է, որ դրանց արդյունքում մարդը կարողանում է ավելի հստակ մտածել և գտնել այնպիսի լուծումներ, որոնց կարող էր չհասնել ճնշված վիճակում: Քանի որ սթրեսի վիճակում գտնվող մարդիկ միշտ չէ, որ ամենաարդյունավետ որոշումներն են կայացնում, հույզերի կարգավորումը կարող է լինել նաև ավելի օգտակար մտածելակերպ ձևավորելու մարտավարություն՝ նախքան խնդրի շուրջ կենտրոնացած մեթոդների կիրառումը: Այդ կերպ՝ սթրեսի կարգավորման մոտեցումների երկու տեսակները միասին ավելի լավ կաշխատեն:
Մինչդեռ խնդրի շուրջ կենտրոնացած մեթոդները պիտի լավ համապատասխանեցված լինեն այն սթրեսային գործոններին, որոնց հետ աշխատանք է տարվում, հույզերի վրա կենտրոնացված մեթոդները լավ արդյունք են տալիս սթրեսային գործոնների մեծ մասի դեպքում և պետք է համապատասխանեն միայն դրանք օգտագործող անձի անհատական կարիքներին:
Սթրեսի՝ հույզերի շուրջ կենտրոնացած կարգավորման մեթոդներից են․
- Մեդիտացիա։ Մեդիտացիան կարող է օգնել մեզ կտրվել սեփական մտքերից այն պահերին, երբ հակազդում ենք սթրեսին: Դրա շնորհիվ մենք կարող ենք որոշ ժամանակ ետ քաշվել և ընտրել սթրեսին տրվող մեր պատասխանը՝ խուսափելով ավտոմատ արձագանքներից և չառաջնորդվելով խուճապի ու վախի զգացումներով: Մեդիտացիան թույլ է տալիս հանգստացնել նաև մարմինը, ինչը կարող է դադարեցնել սթրեսին տրվող մարմնական արձագանքը: Մեդիտացիայի մասին ավելին կարող եք գտնել մեր «Ինչ է մեդիտացիան և ինչպես այն կատարել» հոդվածում՝ սեղմելով այստեղ։
- Անձնական օրագիր։ Օրագրի վարումը հնարավորություն է տալիս կառավարելու զգացմունքները մի քանի եղանակով: Այն կարող է հուզական ելք տրամադրել սթրեսային ապրումների համար, ինչպես նաև հնարավորություն ընձեռել՝ մտածելու մեր առջև ծառացած խնդիրների լուծման մասին: Օրագրի վարումն օգնում է նաև ավելի դրական զգացմունքների մշակման հարցում, ինչը նույնպես կարող է նվազեցնել սթրեսը: Այս մասին ավելին կարող եք իմանալ մեր «Ինչպես կիրառել անձնական օրագիրը սթրեսի կարգավորման համար» հոդվածից՝ սեղմելով այստեղ։
- Վերաիմաստավորում։ Վերաիմաստավորումը հնարավորություն է տալիս փոխել խնդրի ընկալման ձևը՝ այդպիսով փոխելով նաև մտածողության կամ վերաբերմունքի այնպիսի ձևերը, որոնք սթրեսի ինքնագոյացվող աղբյուրներ են հանդիսանում: Վերաիմաստավորումն ինքնախաբեություն չէ՝ այն չի ստիպում մեզ ձևացնել, թե սթրեսորները բնավ առկա չեն մեր կյանքում կամ չունեն էական ազդեցություն։ Վերաիմաստավորման նպատակն է՝ մշակել սթրեսային գործոնների ընկալման տարատեսակ իրատեսական մոտեցումներ և սթրեսորներին ավտոմատ արձագանքելու փոխարեն՝ կամային կերպով ընտրել արձագանքման հնարավոր այլընտրանքնրից մեկը: Վերաիմաստավորման մեթոդի մասին ավելին կարող եք կարդալ մեր «Ինչպես օգտագործել վերաիմաստավորումը՝ սթրեսը նվազեցնելու համար» հոդվածում՝ սեղմելով այստեղ։
- Մտածողության օրինաչափություններ։ Մտածողության ոչ բոլոր օրինաչափություններն են սպասարկում մեր շահերը։ Հասկանալով, թե ինչպես է մեր բանականությունն ի վնաս մեզ ձևափոխում այն, թե ինչպես ենք տեսնում աշխարհը կամ մտածում սեփական ապրումների մասին, կարող ենք նաև քայլեր ձեռնարկել մտածողության այդ անօգտակար օրինաչափությունները փոխելու ուղղությամբ: Այդ օրինաչափությունների անցանկալի ազդեցությունը նվազեցնելու ուղղությամբ տարվող առաջին քայլը դրանք ճանաչելն է։ Այս հարցում կարող է օգտակար լինել մեր «Ինչ են կոգնիտիվ աղավաղումները և ինչպես են դրանք բազմապատկում սթրեսը» հոդվածը, որը կարող եք կարդալ՝ սեղմելով այստեղ։
- Դիսթրեսի հանդուրժում։ Սթրեսի հետ հաճախ նույնացնում են մեկ այլ երևույթ՝ դիսթրեսը։ Դա տհաճ, անհարմար կամ անցանկալի հույզերի ապրման փորձառությունն է։ Հաճախ մարդիկ պարզապես չեն կարողանում հանդուրժել նման հույզերը և դրանց պատճառով առաջացած լարվածությունն անվանում են «սթրես» բառով։ Նման բացասական ապրումները նվազեցնելու լավագույն մոտեցումը դիսթրեսի հանդուրժում կոչվող հմտությունն է։ Այն օգնում է հաշտ ապրել սեփական հույզերի հետ և չդիմել դրանցից խուսափելու վնասակար եղանակներին։ Դիսթրեսի հանդուրժման հմտություն ձևավորելու հարցում կարող է օգտակար լինել նաև մեր կայքում առկա՝ «Ինչպես հանդուրժել դիսթրեսը» դասընթացը, որն առաջարկում է անհարմարություն պատճառող հույզերի հետ աշխատելու կիրառական մոտեցումներ։
Երբ դիմել մասնագետի
Երբ սթրեսի կամ դիսթրեսի ապրումն ինտենսիվ է, պահպանվում է տևական ժամանակ և զգալի անհարմարություն է պատճառում մեզ, կարելի է մտածել մտավոր առողջության մասնագետի ծառայություններից օգտվելու մասին (քրոնիկական սթրեսի մասին ավելին կարող եք իմանալ՝ սեղմելով այստեղ)։ Մասնագետի անհրաժեշտ է դիմել նաև այն դեպքում, երբ սթրեսը կամ դիսթրեսն արդեն իսկ իրական վնաս են հասցրել մեզ կամ թվում է, թե կհասցնեն։
Անհրաժեշտ մասնագետի կարող եք գտնել ինչպես Google-ում կամ Facebook-ում որոնում իրականացնելու միջոցով, այնպես էլ մեր «Մասնագետներ» բաժնում՝ սեղմելով այստեղ։ Հաշվի առեք, որ «Լավ ու Բարին» չի տրամադրում հոգեբանական ծառայություններ և չի ներկայացնում կայքում գրանցված մասնագետների շահերը։ Գրանցված մասնագետների ինքնությունը և անհրաժեշտ կրթության առկայությունը նախապես ստուգվում է։
