Քրոնիկ սթրեսը սթրեսի տևական և կայուն զգացողություն է, որը խնամքի բացակայության դեպքում, կարող է բացասական հետևանքներ ունենալ մեր մտավոր և ֆիզիկական առողջության վրա։ Քրոնիկ սթրեսը ճիշտ հասկանալու համար նախ և առաջ անհրաժեշտ է հստակ պատկերացում ունենալ այն մասին, թե ինչ է սթրեսն ու ինչով է այն տարբերվում մի շարք այլ հոգեվիճակներից, ինչպիսիք են դիսթրեսը, տագնապը, մտատանջությունը և այլն։ Սթրեսի մասին հստակ պատկերացում կազմելու համար առաջարկում ենք նախ կարդալ մեր «Որոնք են սթրեսի նշանները և առաջացման պատճառները» հոդվածը՝ սեղմելով այստեղ։
Ինչպես արդեն ասել ենք վերոնշյալ հոդվածում՝ սթրեսի հարուցիչ գործոնները կոչվում են սթրեսորներ։ Սթրեսը մեր օրգանիզմի արձագանքն է նման գործոններին։ քրոնիկ սթրեսն առաջանում է, երբ մենք շարունակաբար բախվում ենք այնպիսի սթրեսորների, որոնց այդքան հաճախ հակազդելու և օրգանզմի հանգիստ վիճակը վերականգնելու հնարավորություն չունենք։ Այսինքն, քրոնիկ սթրես ունենալ՝ նշանակում է շարունակաբար ենթարկվել սթրեսորների ազդեցությանը։
Սթրեսորների մշտական առկայությունը խիստ կարևոր է քրոնիկ սթրեսը մտավոր առողջության այլ վիճակներից տարբերելու համար։
Այն դեպքերում, երբ սթրեսի վիճակն առաջանում է մեկ կոնկրետ իրադարձությունից հետո և պահպանվում տևական ժամանակ, կախված պահպանման տևողությունից, կարելի է խոսել սուր սթրեսային խանգարման (3-30 օր) կամ հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարման (1 ամսից ավել) մասին։ Իսկ երբ իբրև պահպանվող սթրեսի վիճակ է ընկալվում որևէ մեկի մահվանից հետո առաջացած վշտի զգացումը, կարող ենք խոսել ձգձգվող վշտի խանգարման մասին։
Կարևոր է հիշել, որ մտավոր առողջության խանգարումները ենթակա չեն ինքնաախտորոշման։ Որևէ խանգարման մասին ընթերցելը և թեկուզ լիարժեք նմանություն գտնելը չի կարող ախտորոշում համարվել, քանի դեռ միևնույն եզրակացությունը չի կատարվել մասնագետի կողմից։ Եվ իհարկե, սթրեսի առկայությունն ինքնին բավարար չէ ճշգրիտ ախտորոշում կատարելու համար։
Որպես կանոն՝ հոգեբանի կողմից կատարվող նախնական ախտորոշիչ աշխատանքը պահանջում է 1-3 սեանս։ Ի թիվս այլ մասնագետների, ախտորոշում ստանալու համար դուք կարող եք դիմել նաև «Լավ ու Բարի» կայքում գրանցված մասնագետներից մեկին՝ սեղմելով այստեղ։
Այսպիսով՝ քրոնիկ սթրեսը ոչ թե մեկ իրադարձությունից հետո պահպանվող տևական սթրեսն է, այլ շարունակաբար սթրեսային գործոնների ազդեցության տակ գտնվելը (իր բացասական հետևանքներով)։ Նման գործոնների օրինակներ են՝ անառողջ հարաբերությունները, աշխատավայրում մշտական ճնշումը, ծանր ֆինանսական վիճակը, չափազանց շատ պարտականություններ ունենալը և այլն։ Ընդ որում, մեկի համար սուր սթրեսային գործոն հանդիսացող իրավիճակը մյուսին կարող է ընդհանրապես չանհանգստացնել։ Սթրեսորներին տրվող արձագանքները խիստ անհատական են։
Սթրեսի հարուցիչ կարող են հանդիսանալ նաև մեր սեփական մտքերը։ Մտատանջությունը՝ ռումինացիան, նման ինքնագոյացվող սթրեսի աղբյուրներից մեկն է։ Այդ մասին առավել մանրամասն կարող եք կարդալ՝ սեղմելով այստեղ։
Քրոնիկ սթրեսի վնասները
Քրոնիկ սթրեսն ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն ազդում է մարմնի յուրաքանչյուր համակարգի վրա։ Մեր օրգանիզմն ունի իր սահմանափակումները և երբեմն պարզապես ի վիճակի չի լինում վերականգնվել այդքան հաճախակի դրսևորվող սթրեսից հետո։
Քրոնիկ սթրեսն առաջացնում է այնպիսի հետևանքներ, որոնք կարող են բացասաբար ազդել մեր բնականոն առօրյա գործունեության վրա։ Այդ հետևանքները յուրաքանչյուրիս մոտ կարող են տարբեր ուժգնությամբ դրսևորվել։ քրոնիկ սթրեսի առավել տարածված նշաններից են․
- Տարաբնույթ ցավեր,
- Էներգիայի պակաս,
- Քնի խանգարում,
- Մտացրիվություն,
- Հոգնածություն,
- Անկառավարելիության զգացում,
- Անօգնականության զգացում,
- Հաճախակի հիվանդություններ և վարակներ,
- Ստամոքսաղիքային խնդիրներ,
- Դյուրագրգիռություն,
- Մկանների լարվածություն,
- Նյարդայնություն կամ անհանգստություն,
- Կենտրոնացման դժվարություն, և այլն։
Անհրաժեշտ միջոցառումներ չձեռնարկելու դեպքում քրոնիկ սթրեսը կարող է ունենալ նաև մի շարք առավել վտանգավոր բարդացումներ, որոնց թվից են սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունների առաջացումը, աուտոիմունային հիվանդությունների ընթացքի բարդացումը, շնչառական օրգանների հիվանդությունների ընթացքի բարդացումը, ստամոքսաղիքային հիվանդությունների առաջացումը կամ առկա խնդիրների բարդացումը և այլն։
Քրոնիկ սթրեսի հաղթահարումը
Որոշ դեպքերում քրոնիկ սթրեսը հնարավոր է կարգավորել ինքնօգնության միջոցով։ Այդ աշխատանքը սկսելուց առաջ խորհուրդ է տրվում նախ կարգավորել մեր ընդհանուր առողջության վրա ազդող գործոնները.
- Կանոնավոր սնվել և բավարար քանակությամբ ջուր խմել,
- Բավարար քանակությամբ քնել,
- Զբաղվել սպորտով կամ պարզապես շատ շարժվել,
- Սահմանափակել կաֆեինի օգտագործումը (սուրճ, կակաո, թեյ, շոկոլադ և այլն)։
Քրոնիկ սթրեսի նվազեցման շուրջ տարվող ինքնուրույն աշխատանքը կարող է ներառել.
- Անձնական օրագրի վարում – անձնական օրագրի դրական ազդեցությունը բազմիցս ապացուցվել է գիտական եղանակով։ Սթրեսի պատճառ դարձող հանգամանքների գրավոր շարադրումը և վերլուծությունը կարող են նվազեցնել դրանց բացասական ազդեցությունը։ Անձնական օրագիրը կարող է օգտակար լինել նաև մտքերն իմի բերելու և սթրեսային գործոնների նվազեցման եղանակներ որոնելու համար։ Այդ մասին առավել մանրամասն կարող եք կարդալ՝ սեղմելով այստեղ։
- Մեդիտացիա – մտավարժանքները բարենպաստ են ազդում կենտրոնանալու կարողության, հիշողության և ինտելեկտի վրա, նվազեցնում են սթրեսը, տագնապը, դեպրեսիան և այլն։ Դրանք ոչ միայն հանգստացնում են մեզ, այլ նաև հույզերը մշակելու և խնդիրների լուծման շուրջ մտածելու համար անհրաժեշտ տարածք են տրամադրում։ Մեդիտացիաների մասին առավել մանրամասն կարող եք կարդալ մեր «Ինչ է մեդիտացիան և ինչպես այն կատարել» հոդվածում՝ սեղմելով այստեղ։
- Հանգիստ և զվարճանք – չափազանց ծանրաբեռնված լինելու պատճառով լիարժեք հանգստին և զվարճանքին ժամանակ չհատկացնելը կարող է միայն վատթարացնել քրոնիկ սթրեսի ընթացքը։ Սիրելի զբաղմունքների համար ժամանակ գտնելով, ինչպես նաև որոշակի ժամանակ պարզապես ոչինչ չանելով (հանգստանալով)՝ մենք կարող ենք վերականգնել ուժերը, նվազեցնել նյարդային լարվածությունը և սթրեսին դիմագրավելու նոր ռեսուրսներ գտնել։
- Շփում – շփման միջոցով սթրեսի նվազեցման համար բնավ պարտադիր չէ, որ մտերիմների հետ մեր զրույցների առարկան լինեն հենց մեր խնդիրները։ Թեև շրջապատի աջակցությունն ու կարեկցանքը կարող են ունենալ իրենց դրական ազդեցությունը, այլ՝ խնդրի հետ կապ չունեցող թեմաներով զրուցելը և միասին անցկացրած ժամանակն ինքնին բավարար են սթրեսի վնասակար ազդեցությունը նվազեցնելու համար։
Ինչով կարող է օգնել հոգեբանը
Այն դեպքերում, երբ սթրեսի շուրջ ինքնուրույն աշխատանքը չի տալիս իր արդյունքները և քրոնիկ սթրեսը շարունակում է բացասական ազդեցություն ունենալ մեր կյանքում՝ նպատակահարմար է օգտվել մտավոր առողջության մասնագետի (հոգեթերապևտի, հոգեբանի) ծառայություններից։
Ինչպես արդեն նշեցինք, որոշ դեպքերում սթրես թվացող հոգեվիճակներն իրականում մտավոր առողջության խանգարումներ կարող են լինել։ Մասնագետը կարող է հստակ պատկերացում տալ այն մասին, թե ինչ է մեզ հետ կատարվում և առաջարկել համապատասխան լուծումներ։
Քանզի սթրեսի պատճառներն ու դրա ապրման փորձառությունն առանձնահատուկ է յուրաքանչյուր մարդու համար, այս խնդրի լուծումը նույնպես պահանջում է յուրաքանչյուրիս համար հարմարեցված գործողությունների պլան։ Հոգեթերապիայի ընթացքում մենք կարող ենք հստակեցնել մեր սթրեսորները, վերլուծել դրանց արձագանքելու մեր առանձնահատկությունները և մշակել սթրեսի կարգավորման անհատականացված ծրագիր։ Կոգնիտիվ-վարքային թերապևտի օգնությամբ մենք կարող ենք նաև պարզել, թե ինչու ենք այս կամ այն կերպով արձագանքում կյանքի տարատեսակ հանգամանքներին, վերլուծել մեր արձագանքների հիմքում ընկած մտածողության ձևերը և մշակել արձագանքման այլ՝ մեզ համար առավել բարենպաստ եղանակներ։
Քրոնիկ սթրեսի կարգավորման համար անհրաժեշտ մասնագետի կարող եք գտնել նաև մեր «Մասնագետներ» բաժնում՝ սեղմելով այստեղ։ Հաշվի առեք, որ «Լավ ու Բարին» չի տրամադրում հոգեբանական ծառայություններ և չի ներկայացնում կայքում գրանցված մասնագետների շահերը։ Գրանցված մասնագետների ինքնությունը և անհրաժեշտ կրթության առկայությունը նախապես ստուգվում է։
