Ինչու և ինչպես մենք պիտի ընդունենք տհաճ կամ անցանկալի հույզերը

Հույզերն ասես մեր ուղեղի գործառույթներից լինեն։ Այսինքն՝ հույզեր «արտադրելը» մեր ուղեղի բազմաթիվ բնականոն աշխատանքներից մեկն է։ Բոլոր մարդիկ ծնվում են բոլոր հայտնի հույզերը զգալու կարողությամբ (հազվադեպ բացառություններն համարվում են ախտաբանական)։ Դա մեր ընտրությունը չէ և հնարավոր չէ կամքի ուժով ուղեղը զրկել որևէ հույզ զգալու կարողությունից։ Հույզերից խուսափելն ինչ-որ տեղ կարելի է համեմատել սրտի աշխատանքից կամ շնչառությունից խուսափելու հետ։ Դա պարզապես անհնար է, քանի դեռ մենք ապրում ենք։

Թե հաճելի, թե տհաճ հույզերը մեզ հենց այնպես չեն տրվում՝ դրանք կատարում են որոշակի գործառույթներ։ Առողջ մարդու մոտ տհաճ հույզերը երբեք հենց այնպես չեն առաջանում՝ դրանք ուղեղի կողմից տարատեսակ գործոններին ի պատասխան տրվող արձագանքներ են, որոնք օգնում են մեզ հարմարվել նոր իրողություններին, կատարել կամ պլանավորել որոշակի գործողություններ, վերանայել մեր մոտեցումները և այլն։

Մեր բոլոր հույզերը (հաճելի լինեն դրանք, թե՝ տհաճ) բնության կողմից տրված են միայն մեզ օգտակար լինելու համար։ Հույզերն ընդհանուր են բոլոր մարդկանց համար, այսինքն՝ զգացվում են անխտիր բոլորի կողմից։ Հույզերի ապրման եղանակներն ի բնե նույնպես բոլորի մոտ միանման են։ Զայրույթն, օրինակ, բոլորի մոտ արտահայտվում է արագ շնչառությամբ, ձայնը բարձրացնելով, հարձակվելու ժեստեր անելով և այլն։

Կյանքի ընթացում մենք սովորում ենք որոշակիորեն ձևափոխել հույզերի արտահայտման եղանակները՝ հարմարեցնելով դրանք մեր մշակույթին բնորոշ նորմերին։ Սակայն իսպառ վերացնել որևէ հույզ մեր կյանքից ոչ միայն հնարվոր չէ, այլ նաև վտանգավոր է մեր գոյության համար։

Որքան էլ որոշ հույզեր անհանգստացնող կամ անհարմար լինեն, դրանք միևնույն է խիստ անհրաժեշտ են ստեղծված իրադրությանն համապատասխան արձագանքելու համար։ Ավելին՝ հույզերի ուժգնությունն (ինտենսիվությունը) ավելանում է հենց այն պահին, երբ դա ամենից անհրաժեշտ է մեզ։ Եկեք տեսնենք, թե ինչպես են մեզ օգնում անհարմար կամ տհաճ հույզերից մի քանիսը։

Նախանձ

Օգնում է նկատել այն, ինչի կարիքը մենք ունենք և ինչի բացակայության դեպքում կարող ենք մեզ դժբախտ զգալ։ Նախանձը բաղկացած է թախծից, որևէ բանի պահանջից և չօգտագործված հնարավորություններից (թեև հաճախ այն ուղեկցվում է նաև որոշակի զայրույթով)։ Մենք նախանձում ենք, երբ տեսնում ենք, որ ինչ-որ մեկն ունի այն, ինչ պակասում է մեր կյանքում։

Ինչպես վարվել

Փորձեք անքննադատ կերպով մոտենալ ձեզ, երբ հասկանում եք, որ նախանձ եք զգում։ Մեր բոլոր հույզերի պես, նախանձն էլ ի հայտ է գալիս ինքնաբերաբար և չի ենթարկվում մեր կամքին։ Հիշեք, որ նախանձի առարկան որևէ մարդ չէ (ձեր ընկերները, ծանոթները կամ անծանոթները), այլ այն, ինչ նրանք ունեն և ինչ պակասում է ձեզ։

Ընդունեք, որ ձեզ տխրություն է պատճառում այդ բացակայությունը։ Մի ամաչեք կիսվել այդ մասին։ Չէ՞ որ մարդկանց մեծ մասին ծանոթ և հասկանալի է այդ զգացումը։ Եվ, իհարկե, մտածեք, թե ինչպես կարող եք լրացնել նկատած բացը, ինչպես կարող եք շարժվել այն ուղղությամբ, որը ձեզ ցույց է տալիս ձեր «խորհրդատու նախանձը»։

Վախ և տագնապ

Օգնում են մեզ գնահատել հնարավոր ռիսկերը և մշակել ինքնապաշտպանության կամ մեր հոգածության տակ գտնվող անձանց պաշտպանելու ուղղությամբ տարվող քայլեր։ Առանց այս հույզերի մենք կհանձնվեինք բախտի քմահաճույքին և վնասներ կկրեինք անգամ նվազագույն փոփոխությունների դեպքում։

Ինչպես վարվել

Իմաստությամբ ընդունեք վախի կամ տագնապի առկայությունը։ Այդ հույզերն ամենևին էլ չեն խոսում մեր թուլության կամ վախկոտության մասին, այլ միայն հերթական անգամ ապացուցում են, որ մենք սովորական մարդ ենք։

Հստակեցրեք ձեր վախի առարկան։ Մտածեք, կա՞ն արդյոք գործողություուններ, որոնք ձեռնարկելուց հետո վախը կամ տագնապը կարող են նվազել։ Առողջ տրամաբանության սահմաններում՝ արեք ձեզանից կախված ամեն ինչ՝ ձեր և ձեր հարազատների անվտանգությունն ապահովելու համար։

Մի խուսափեք վախի առարկայից։ Հնարավորության դեպքում աստիճանաբար մոտեցեք դրան։ Հեռավորությունը միայն խորացնում է անորոշությունն ու, հետևաբար նաև, վախն ու տագնապը։ Ուսումնասիրեք վախ կամ տագնապ առաջացնող առարկաները, լավ ճանաչեք դրանք, փորձեք հնարավորինս հանդուրժել։

Հիշեք, որ վախն ու տագնապը հազվադեպ դեպքերում կարող են ախտաբանական ծագում կամ դրսևորում ունենալ։ Ուժգին, տևական կամ իռացիոնալ վախերի և տագնապների դեպքում մի վարանեք դիմել մտավոր առողջության մասնագետին։

Զայրույթ

Օգնում է մեզ նկատել հնարավոր վտանգները, խոչընդոտները կամ անարդարությունները։ Պայքարելու և այլոց անձնազոհությամբ պաշտպանելու ուժ է տալիս։

Ինչպես վարվել

Մի պահ դադար տվեք և ասես զրուցեք ձեր զայրույթի հետ։ Հեռացրեք այն իր հասցեատիրոջից և ավելի վերացական մտածեք դրա մասին։ Հասկացեք, թե ինչու են ձեզ զայրացնում այս կամ այն առարկաներն ու երևույթները, ինչ իրական վտանգ են դրանք ներկայացնում ձեր կամ ձեր մտերիմների համար և որքան է հավանական անձնական ջանքերի գործադրմամբ հեռացնել այդ վտանգները։ Երբ զայրույթն առաջանում է ցանկալին ստանալու ճանապարհին առաջացած խոչընդոտների պատճառով, մտածեք՝ արդյո՞ք այդ խոչընդոտներն հնարավոր չէ պարզապես հանգիստ շրջանցել։

Հիշեք, որ զայրույթի զգացումից հնարավոր չէ խուսափել, սակայն այն կարելի է տարբեր կերպ արտահայտել։ Որոշեք ձեզ համար, թե զայրույթի պահին ինչն եք թույլատրելի համարում, ինչը՝ ոչ։ Մշակեք վարքի այնպիսի ձևեր, որոնք ցանկանում եք կիրառել հերթական անգամ զայրույթ զգալիս։ Այդ հարցում ձեզ օգտակար կարող է լինել նաև մեր այս սեանսը։

Օգտագործեք ձեր զայրույթն իբրև ուժ տվող գործոն։ Թույլ տվեք այն առողջ կերպով արտահայտվի, երբ կարող է ձեզ առաջ տանել։

Ամոթ

Օգնում է նկատել մեր անձի կամ վարքի մեջ առկա այն հատկությունները, որոնց պատճառով այլ մարդիկ մեզ կարող են մերժել։ Խթանում է այնպիսի վարք, որի միջոցով կկարողանանք հասնել այլ մարդկանց հետ մտերմության և ընդունված լինելու զգացման։

Ինչպես վարվել

Աշխատեք ձեր ամոթի հետ նախապես։ Անձնական օրագրի միջոցով կամ հոգեթերապևտի աջակցությամբ հստակեցրեք, թե երբ եք դուք ամոթի զգացում ունենում կամ ակնկալում, որ կունենաք։ Մտածեք այն մասին, թե ինչու եք հենց այդ պահերին ամոթ զգում։ Ի՞նչ կանոններ կամ համոզմունքներ են ձեր ամոթի զգացման հիմքում։ Գուցե դուք մտածում եք, թե մշտապես լավ տեսք պիտի ունենաք, կամ վստահ չեք ձեր սեփական գիտելիքների հարցում, կամ ակնկալում եք, որ կատարյալ պիտի դսևորեք ձեզ անգամ այն իրավիճակներում, որոնցում լավ վարժված չեք։

Մտածեք, թե ինչ եք զգում դուք այն մարդկանց հանդեպ, ովքեր ձեր ներկայությամբ ամաչում կամ կարմրում են։ Արդյո՞ք նման դեպքերում մարդն իսկապես հայտնվում է այնպիսի անբարենպաստ վիճակում, ինչպիսին կարող է թվալ առաջին հայացքից։ Փորձեք կանխագուշակել, թե ձեր ամոթը զգալու դեպքում, ձեր հանդեպ ինչ կզգան մյուս մարդիկ։

Հիշեք, որ ամոթը հազվադեպ դեպքերում կարող է ախտաբանական պատճառներ կամ դրսևորումներ ունենալ։ Եթե ամոթի զգացումը ձեզ մոտ չափազանց հաճախ է արտահայտվում, սահմանափակում է ձեր կյանքը կամ բացասական անդրադառնում ձեր մտավոր առողջության վրա, ապա մի վարանեք օգտվել մտավոր առողջության մասնագետի ծառայություններից։

Մեղավորության զգացում

Օգնում է մեզ հասկանալ, որ վնասել ենք այլ մարդկանց և խթանում է փոխհատուցելու հասցրված վնասը։ Լինելով տհաճ զգացում՝ այնպես է անում, որպեսզի հետագայում նույնպես զերծ մնանք այլ մարդկանց վիրավորելուց կամ վնասելուց։

Ինչպես վարվել

Երախտագիտություն հայտնեք ձեզ, որ օժտված եք խղճի զգացմամբ և կարողանում եք գիտակցել սեփական սխալները և ծրագրել սեփական գործողություններն՝ հաշվի առնելով նաև այլոց շահերը։

Այն դեպքում, երբ մեղավորության զգացումն հիմնավորված է և դուք իսկապես որևէ մեկին վնասել եք, փորձեք ընտրել հարմար իրավիճակն ու ներողություն խնդրել։ Հիշեք, որ ներողություն խնդրելն ամենևին էլ չի խոսում ձեր թուլության մասին։ Ընդհակառակը՝ ներողություն չխնդրելը շատ ավելի հեշտ է և պակաս անհարմար զգացումներ է առաջացնում։ Թուլության նշան կարող է լինել հենց իրավիճակներից փախչելը կամ խուսափելը։

Այն դեպքում, երբ մեղավորության զգացումը վերացական է և այլ մարդկանց անբարենպաստ վիճակը պայմանավորված չէ ձեր անմիջական գործողություններով (օրինակ՝ «ես թանկարժեք հեռախոս եմ գնել, իսկ նրանք անգամ հագուստ չունեն»), նույնպես շնորհակալություն հայտնեք ձեր մեղավորության զգացմանը, որ դարձնում է ձեզ ավելի պատասխանատու և կարեկից անձ։ Թույլ տվեք, որ այդ զգացումը տեղ գտնի և օգնի ձեզ ավելի լավ կյանքով ապրելու։ Հնարավորության դեպքում՝ մասնակցեք, ներկա գտնվեք մտերիմների և համայնքի կյանքում։ Այդպիսով դուք կարող եք առողջ դրսևորում տալ մեղավորության ձեր զգացմանը։

Տխրություն

Օգնում է նկատել որևէ կարևոր բանի կորուստը և խթանում է, որպեսզի ձգտենք այդ կորուստից խուսափելու կամ այն վերականգնելու։ Օգնում է հասկանալ, թե ինչն է մեզ համար կարևոր և ինչ կուզեինք ավելի շատ տեսնել մեր կյանքում։ Ազդանշան է տալիս, որ մեր և մեզ համար կարևոր որևէ առարկայի միջև կապը խաթարվել է կամ խաթարման վտանգի տակ է։

Ինչպես վարվել

Մի փորձեք շեղել ձեզ և այլ բաների մասին մտածել ամեն անգամ, երբ տխրություն եք զգում։ Հիշեք, որ այս հույզը նույնպես մարդկային բնական փորձառության մի մաս է։ Թույլ տվեք ձեզ տխրել, երբ զգում եք, որ տխրությունն առաջանում է, ինչպես նաև առողջ կերպով արտահայտել ձեր տխրությունը։

Հստակեցրեք ձեր տխրության պատճառներն ու առարկաները։ Օգտագործեք ձեր տխրությունն ինքներդ ձեզ ավելի լավ հասկանալու համար։ Այս զգացման շնորհիվ դուք կարող եք հասկանալ, թե ինչն է իսկապես արժեքավոր ձեզ համար և ինչը կարող է լինել իրակա՛ն ձեռքբերում։

Անցանկալի հույզերի ընդունումը

Տհաճ կամ անցանկալի հույզերը (դիսթրեսը) թույլատրել կամ ընդունել, նշանակում է գիտակցել դրանց անխուսափելի լինելը և որոշակի գործառույթ կատարելը։ Ընդունելով անցանկալի հույզերը՝ մենք դադարում ենք դրանցից խուսափելու ապարդյուն ջանքեր գործադրել, ըմբռնումով ենք մոտենում տհաճ հույզի արտահայտմանը և փորձում ենք հասկանալ, թե ինչու է այն արտահայվում։

Երբ մենք ընդունում ենք դիսթրեսն իբրև կյանքի անբաժան և անխուսափելի մաս, հասկանում ենք նաև, որ դրա ներկայությունն իսպառ բացառելու համար պայքարելն անիմաստ է։

Իհարկե, ընդունել չի նշանակում հանձնվել և համաձայնվել անհարմարության կամ տառապանքի հետ։ Ընդունել դիսթրեսը, նշանակում է դրա անխուսափելությունն հասկանալով հանդերձ՝ սովորել դրա հետ ավելի առողջ կերպով վարվել։

Տհաճ կամ անցանկալի հույզերի ընդունումն, իհարկե, դրանք չի դարձնում ավելի հաճելի կամ ցանկալի։ Դրանց արտահայտման ձևը նույնպես մնում է գրեթե նույնը։ Տխրությունն, օրինակ, հիմնականում արտահայտվում է լռակյացությամբ, ինքնամփոփությամբ, լացով։ Նման արտահայտումների բնական լինելու գիտակցումը և դրանք թույլատրելը նույնպես հույզերի ընդունման տարր է։

Ի վերջո, հույզերի ընդունումը ներառում է նաև դրանց անցողիկության ընդունումը։ Մեր բոլոր հույզերը ժամանակավոր են և, վաղ թե ուշ, իրենք իրենց թուլանում և անհետանում են։ Թույլատրել հույզի առկայությունն ու արտահայտումը՝ նշանակում է նաև ըմբռնումով համբերել, քանի դեռ այն ինքն իրեն չի անհետացել։