Քնի հետ կապված խնդիրները ծանոթ են շատերիս։ Մեզանից ոմանք դժվարանում են քուն մտնել, ոմանք՝ արթնանում են գիշերով։ Որոշ մարդիկ էլ քնելու համար ստիպված են լինում դեղահաբեր ընդունել։ Սակայն խաթարված քունն ի վերջո ունենում է իր բացասական ազդեցությունն ինչպես մեր ֆիզիկական, այնպես էլ մտավոր առողջության վրա։
Քունը մարդու հիմնական պահանջներից մեկն է։ Սովորաբար մենք քնում են գիշերը։ Մեր օրգանիզմը «կենսաբանական ժամացույց» ունի, որը կապված է ցերեկային լույսի հետ։ Երբ մթնում է, մեր մարմինը պատրաստվում է քնի։ Գիտնականները պարզել են, որ մեր մարմինը փոխվում է քնի ժամանակ։ Մեր սրտի աշխատանքը և մարնի ջերմաստիճանը նվազում են որոշակի չափով։ Ուղեղի էլեկտրական ակտիվությունը նույնպես փոխվում է։
Միջին չափահաս մարդուն քնի համար անհրաժեշտ է 7-8 ժամ ամեն գիշեր։ Սակայն մարդիկ տարբեր են։ Որոշ մարդկանց անհրաժեշտ է ավելին, քան 8 ժամը, իսկ որոշներին՝ ավելի քիչ։ Գիտական եղանակով ապացուցվել է, որ մեր գեները կարող են ազդել քնի անհրաժեշտ քանակության վրա։ Մարդկանց մոտավորապես 10 տոկոսին անհրաժեշտ է օրական 9-10 ժամ քուն։ Որոշ մարդիկ էլ իրենց լավ են զգում օրական ընդամենը 3-6 ժամ քնելու դեպքում։
Բավարար քանակությամբ չքնելու դեպքում մենք կարող ենք ունենալ ֆիզիկական և հոգեբանական խնդիրներ։ Դա կարող է արտահայտվել հոգնածությամբ, դյուրագրգիռությամբ կամ զայրույթով։ Մենք կարող ենք նաև սովորականից շատ սխալներ թույլ տալ աշխատանքի մեջ։
Անբավարար քնի պատճառով առաջացող ֆիզիոլգիական բարդացումներից է՝ սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունների աճող ռիսկը։ Քնի իսպառ բացակայությունը կարող է հանգեցնել նույնիսկ մահվան։
Տարբեր մշակույթներում կան քնի տարբեր ավանդույթներ։ Որոշ մշակույթներում նորմալ է համարվում միայնակ կամ զուգընկերոջ հետ քնելը։ Սակայն կան նաև մշակույթներ, որտեղ մարդիկ քնում են իրենց ընտանիքի անդամների հետ, և անգամ մեծ սոցիալական կամ համայնքային խմբերում։ Իսպանիայում մարդիկ ունեն սիեստայի կամ կեսօրյա կարճ քնի ավանդույթ։ Եգիպտոսում նմանօրինակ ցերեկային քնի ավանդույթը կոչվում է թասիլա։ Ճապոնացիները քնում են ավելի քիչ, քան շատ այլ երկրներում, սակայն ունեն աշխատանքի վայրում քնելու ավանդույթ։ Ցերեկային այդ կարճ քունն անվանում են ինեմուրի։
Քնի տարատեսակ ավանդույթների մասին մենք տեղեկանում ենք նաև պատմաբանների աշխատություններից։ Պատմաբան Ռոջեր Էկրիչն իր ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզել է, որ մարդիկ անցյալում քնի բոլորովին այլ սովորություններ են ունեցել։ Նրանք գիշերվա ընթացքում քնել են երկու առանձին ժամանակահատվածներում՝ «առաջին քուն» և «երկրորդ քուն», որոնց միջանկյալ հատվածում արթնացել են մեկ կամ երկու ժամով։ Էկրիչը գտնում է, որ քնի այս ձևը փոխվել է, երբ առաջ են եկել փողոցի և տան լուսավորումները։ «Առաջին և երկրորդ քունն» արդեն մոռացվել են, սակայն շատ մարդիկ դեռևս ունեն կեսգիշերին արթնանալու սովորություն։ Առաջին հայացքից այդ սովորությունը կարող է քնի խանգարում թվալ, սակայն մասնագետներն, այդ թվում և Ռոջերս Էկրիչը, կարծում են, որ դա կարող է քնի բնական ձև լինել։ Վերջինիս կարծիքով՝ մարդիկ, ովքեր տառապում են գիշերային անքնությունից, պիտի հասկանան, որ պատմական տեսանկյունից իրենց քունը կարող է լիովին նորմալ համարվել։ Սա կարող է հիասթափեցնող լինել, սակայն եթե դուք գիշերներն արթնանում եք, հնարավոր է՝ ոչ թե քնի խնդիր ունեք, այլ պարզապես քնում եք ձեր նախնիների պես։
Ինչպես բարելավել քունը
Մասնագիտական տեսանկյունից խաթարված քնի պատճառները կարող են բազմապիսին լինել։ Առողջ քնի համար հարմարավետ պայմաններ ստեղծելն առաջին բանն է, ինչ խորհուրդ են տալիս մտավոր առողջության մասնագետները։ Նման պայմաններ ստեղծելու համար կարելի է անել հետևյալը․
- Համոզված լինել որ, քնում եք լիարժեք մթության մեջ։ Օրգանիզմում քունը վերահսկող միջնորդանյութը՝ մելատոնինը, արձագանքում է լույսին։ Այդ է պատճառը, որ սենյակում լույսի առկայության դեպքում շատերի համար դժվար է քուն մտնելը։ Ժամանակակից տեխնիկայի կապույտ լույսը նույնպես խաթարում է քունը։ Լույսին մոտ լինելը (հատկապես հեռախոսի կամ համակարգչի կապույտ լույսին) տեղափոխում է մեր քնի «կենսաբանական ժամացույցը» ավելի ուշ ժամի։
- Քնել համեմատաբար սառը սենյակում։ Մեր մարմնի ջերմաստիճանն իջնում է, երբ մենք պառկում ենք քնելու։ Այնպես որ, քնելու համար տաք սենյակից համեմատաբար սառը սենյակ տեղափոխվելը նորմալ պրոցես է մեր օրգանիզմի համար։
- Խուսափել քունը խաթարող սնունդից։ Շատ կարևոր է, թե ինչ ենք մենք ուտում կամ խմում քնելուց առաջ։ Քնելուց առաջ փոքրիկ խորտիկ ուտելը կարող է զսպել քաղցը, սակայն ցանկալի է խուսափել մեծ քանակությամբ սննդի օգտագործումից։ Որոշ մթերքներ, ինչպիսիք են բանանը, բրինձը, վարսակը, կաթը կամ ընկույզը, նպաստում են քնին։ Այլ մթերքներ էլ (օրինակ՝ կոֆեին պարունակող ըմպելիքները) խթանիչներ են հանդիսանում և չպիտի օգտագործվեն քնելուց 4-6 ժամ առաջ։
- Կատարել ֆիզիկական վարժություններ։ Օրվա ընթացքում սպորտով կամ ֆիզիկական վարժություններով զբաղվելը նույնպես կարող է բարելավել քունը։ Սակայն քնելուց առաջ խորհուրդ է տրվում խուսափել ինտենսիվ մարզումներից։ Դրանք կարող են հասցնել օրգանիզմը գրգռման վիճակի և խանգարել քուն մտնել։
